Përgjumja është një efekt anësor i zakonshëm që shumë njerëz përjetojnë pas marrjes së disa ilaçeve. Kjo ndodh sepse disa substanca aktive ndikojnë në funksionimin e sistemit nervor qendror, duke ulur vigjilencën dhe duke nxitur relaksim apo gjumë. Kuptimi i arsyeve pse ndodh kjo dhe mënyrat për ta menaxhuar e bëjnë më të lehtë përdorimin e barnave në mënyrë të sigurt dhe efektive.
Si veprojnë ilaçet në sistemin nervor
Shumë ilaçe ndikojnë në neurotransmetuesit – substanca kimike që lejojnë komunikimin mes qelizave të trurit. Kur këto substanca ndryshojnë, aktiviteti i trurit ngadalësohet, duke sjellë ndjenjën e qetësisë dhe nganjëherë përgjumje. Për shembull, ilaçet që rrisin aktivitetin e substancës GABA (një neurotransmetues qetësues) mund të ulin tensionin dhe t’ju bëjnë të ndiheni më të lodhur.
Grupet e ilaçeve që shkaktojnë përgjumje
1. Antihistaminikët
Antihistaminikët përdoren për alergji, kruarje apo të ftohtë. Disa prej tyre, sidomos të brezit të parë si difenhidramina, shkaktojnë përgjumje sepse ndikojnë në receptorët e trurit që kontrollojnë ciklin e zgjimit.
Shembull praktik: Shumë njerëz që marrin ilaçe kundër alergjive gjatë pranverës raportojnë ndjenjën e lodhjes dhe nevojën për të fjetur më shpesh.
2. Ilaçet kundër ankthit dhe depresionit
Medikamentet si benzodiazepinat ose disa antidepresivë qetësojnë sistemin nervor dhe ulin stresin, por njëkohësisht shkaktojnë përgjumje.
Shembull praktik: Një person që merr ilaçe kundër ankthit mund të ndiejë vështirësi për t’u përqendruar në punë për shkak të efektit qetësues.
3. Analgjezikët e fortë (opioidët)
Ilaçet për dhimbje të forta, si morfina ose kodeina, shpesh shkaktojnë lodhje dhe përgjumje, pasi ndikojnë në mënyrën se si truri reagon ndaj dhimbjes dhe relaksimit.
4. Ilaçet për presionin e gjakut
Disa beta-bllokues ose ilaçe që ulin presionin e gjakut mund të shkaktojnë përgjumje për shkak të uljes së ritmit të zemrës dhe presionit, duke reduktuar nivelin e energjisë.
5. Ilaçet për të ftohurën dhe gripin
Kombinimi i substancave për të lehtësuar simptomat e gripit shpesh përfshin antihistaminikë ose qetësues që shkaktojnë përgjumje, sidomos kur merren në mbrëmje.
Faktorët që ndikojnë në përgjumje
Jo të gjithë njerëzit reagojnë njësoj ndaj ilaçeve. Disa faktorë mund të rrisin shanset për përgjumje:
- Doza e lartë – Sa më e madhe të jetë sasia e ilaçit, aq më i fortë mund të jetë efekti qetësues.
- Ndjeshmëria individuale – Disa njerëz kanë organizëm më të ndjeshëm dhe përjetojnë përgjumje edhe me doza të ulëta.
- Kombinimi i ilaçeve – Marrja e disa barnave që kanë efekte të ngjashme qetësuese mund të shtojë përgjumjen.
- Mosha – Të moshuarit shpesh janë më të ndjeshëm ndaj efekteve anësore.
- Alkooli – Kombinimi i barnave me pije alkoolike mund të përforcojë përgjumjen dhe të rrisë rreziqet.
Si ta menaxhoni përgjumjen e shkaktuar nga ilaçet
Konsultimi me mjekun
Nëse përgjumja është shumë e fortë ose ndikon në aktivitetet e përditshme, është e domosdoshme të flisni me mjekun. Mund të ketë alternativa të tjera më të përshtatshme ose doza më të ulëta.
Marrja e ilaçeve në mbrëmje
Për disa ilaçe, marrja në mbrëmje mund të ndihmojë që përgjumja të mos ndikojë në oraret e punës apo aktivitetet e përditshme.
Shmangia e drejtimit të mjetit
Nëse ndiheni të përgjumur pas marrjes së ilaçeve, shmangni drejtimin e makinës ose përdorimin e makinerive që kërkojnë përqendrim.
Mbajtja e një regjistri
Shënoni orët kur merrni ilaçet dhe nivelin e përgjumjes që ndjeni. Kjo mund t’ju ndihmojë juve dhe mjekut për të kuptuar më mirë reagimin tuaj dhe për të bërë rregullime të nevojshme.
Kur përgjumja bëhet e rrezikshme
Edhe pse përgjumja është shpesh e padëmshme, në disa raste mund të paraqesë rrezik serioz:
- Kur ndërhyn në punë ose në aktivitete që kërkojnë vëmendje.
- Kur shoqërohet me simptoma të tjera si konfuzion, vështirësi në frymëmarrje apo rrahje të çrregullta të zemrës.
- Kur ndodh papritur dhe në mënyrë shumë të fortë, sidomos me ilaçe të reja.
Në raste të tilla, kërkoni menjëherë ndihmë mjekësore.
Rëndësia e komunikimit me farmacistin
Farmacisti mund të ofrojë këshilla të vlefshme për efektet anësore dhe për mënyrën më të mirë të marrjes së ilaçeve. Ai mund të sugjerojë gjithashtu formulime të tjera që kanë më pak gjasa të shkaktojnë përgjumje, si antihistaminikët e brezit të dytë.
Reflektim praktik
Përgjumja e shkaktuar nga ilaçet nuk është gjithmonë një problem i madh, por mund të ndikojë në cilësinë e jetës. Të kuptuarit e mënyrës si funksionojnë ilaçet, të dëgjosh sinjalet e trupit dhe të komunikosh hapur me mjekun apo farmacistin janë hapa të thjeshtë që bëjnë diferencën. Shpesh, një ndryshim i vogël në orarin e marrjes së ilaçit ose një rregullim i dozës mund të ndihmojë që efekti qetësues të mos ndikojë në aktivitetet e përditshme.
Disclaimer
Ky artikull është për qëllime edukative dhe nuk përbën këshillë mjekësore. Për çdo shqetësim ose pyetje të lidhur me ilaçet, efektet anësore ose kombinimet e tyre, konsultohuni gjithmonë me mjekun ose farmacistin tuaj.